Achtergrond

In november 2021 nam de Eindhovense gemeenteraad een motie aan waarin akkoord werd gegeven op het laten uitvoeren van een onderzoek naar het slavernijverleden van de stad. De gemeente heeft besloten te starten met een vooronderzoek. Collectief Beyond Walls is door de gemeente Eindhoven in 2023 benaderd om een voorstel te schrijven. Na akkoord van de gemeente Eindhoven in het najaar van 2023, is Beyond Walls gestart met het vooronderzoek. Na de eerste periode van kennismaking en gesprekken voeren met verschillende comités, initiatieven en onderzoekers, werd het onderzoeksteam in december 2023 gevormd. In januari 2024 organiseerde Beyond Walls de dialoogsessie De Stad Vertelt. De onderzoeksperiode liep van januari tot en met mei 2024 en is uitgevoerd door een team van betrokken academici en makers met expertise en affiniteit op het gebied van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden en hedendaagse doorwerking. Het vooronderzoek is onderdeel van het onderzoek zoals bedoeld in de aangenomen motie.

Lees hier het voorstel. Het onderzoeksvoorstel is voortgebouwd op een voorzet opgesteld door historicus en onderzoeker Nancy Jouwe hetgeen integraal is opgenomen in dit voorstel.

Onderzoeksteam en participatie
Het onderzoeksteam bestaat uit (historisch) onderzoekers Dr. Maaike Derksen, Laurindo Andrea, Suzanne Rastovac, Kaylee Rosalina, Marie Keulen en Elaine Nolten. Met ondersteuning en medewerking van genealoog Huub van Helvoort, Carmen Schaken, educator en gepensioneerd docent bij Fontys, Cheryl McDowall, programmamanager Inclusieve Samenleving, docent en kwartiermaker IDEAS bij Fontys, Annemieke van der Vegt, onderzoeker en oprichter Hoe Heette Christiaan en Dionne Pinas van Pinasroots. Meelezers en advies: prof.dr. Alex van Stipriaan Luïscius, Carmen Schaken, Wim Manuhutu, Dineke Stam, Cheryl McDowall, Dr. Caroline Drieënhuizen, Wouter Loeff, Dr. Fred Vogelzang.

Participatie en programma: educator en programmamaker Glenda Pattipeilohy en onderzoeker Kaylee Rosalina; Visuele producties door filmmaker en fotograaf Armando Ello en filmmaker en audio-engineer Jeremy Flohr in samenwerking met Silvan Vasilda. Algemene projectondersteuning van producent Brenda Pattipeilohy.

ONDERZOEKERS EN MAKERS

ONDERZOEKER
Suzanne Rastovac is historicus (MA) met een specialisatie in de koloniale geschiedenis van Nederland en Indonesië. Ze is mede-oprichter van Beyond Walls. Hier houdt zij zich bezig met publieksgeschiedenis, programmering, tentoonstellingen en onderzoek naar het koloniale verleden en de actuele betekenis van koloniaal erfgoed. Zij richt zich enerzijds op historisch onderzoek in archieven en oral history en anderzijds op de (post)koloniale doorwerking en hedendaagse omgang in de samenleving. Eerder onderzocht zij tijdens een onderzoeksresidentie het slavernijverleden van cultuurhuis Felix Meritis, verrichtte voor de gemeente Amsterdem een verkennend onderzoek naar de betekenis van herdenkingsmonumenten in de publieke ruimte en ontwikkelde ze publieksgeschiedenisprojecten over koloniale straatnamen in samenwerking met o.a. The Black Archives en Van Gisteren. Daarnaast werkt zij vanuit het collectief ook met kunstenaars, onderzoekers en instellingen buiten Nederland, zoals TarraWarrra Museum Melbourne, TED en Erasmushuis Jakarta. Vanuit Beyond Walls geeft zij gastcolleges, werksessies en advies rondom omgang met koloniaal erfgoed voor fondsen, erfgoed- en onderwijsinstellingen.
Tijdens haar universitaire opleidingen Geschiedenis en Internationale Betrekkingen (Bachelor en Master) woonde Suzanne in Maleisië waar zij de minor postcolonial studies volgde aan de Universiti Sains Malaysia. In 2022 voltooide ze de Maria Lugones Decolonial Summer School bij het Van Abbemuseum in Eindhoven.
“Ik ben geboren en getogen in Breda, maar heb ook wortels in Kroatië in de Balkan. Een geschiedenis die verweven is met oorlog en geweld. Als kind leerde ik over de impact hiervan op families, wat me motiveerde koloniale geschiedenis te studeren. Dit om te begrijpen hoe systemen van geweld in de geschiedenis zijn ontstaan en nog steeds doorwerken in de wereld van vandaag.
Als het hierom gaat dan is koloniale slavernij de meest extreme vorm van systematische ontmenselijking en geweld geweest dat vandaag nog diepe sporen nalaat. Het is een erfenis dat ons allen aangaat.”
Eerder werkte ze bij verschillen erfgoedinstellingen als curator en programmamaker en werkte o.a. samen met het Wereldmuseum, Het Rijksmuseum, Universiteit van Amsterdam, Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), Rotterdamse Academie van Bouwkunst, Van Abbemuseum en meer. Momenteel is zij als freelance onderzoeker en maker werkzaam vanuit het collecief Beyond Walls. Gedreven door de vraag wat koloniaal erfgoed betekent vandaag de dag zet zij zich vanuit Beyond Walls in om onderzoek te verbinden aan de samenleving voorbij de institutionele muren.

ONDERZOEKER
Kaylee Rosalina is directeur-eigenaar van consultancybureau Drakenfruit en zit in de raad van toezicht van Stichting Edukans. Haar expertise ligt op het gebied van visie- en strategieontwikkeling met een focus op inclusie, participatie en sociale rechtvaardigheid. Zo ontwikkelde ze het participatieplan voor het programma Pact Woensel Zuid in de Gemeente Eindhoven.
Door haar focus op sociale rechtvaardigheid is ze in haar dagelijks werk veel bezig met de doorwerking van het slavernijverleden op het heden. Haar sociaalwetenschappelijke achtergrond in combinatie met haar roots op Curaçao en in Eindhoven maken haar bijzonder geïnteresseerd in het onderzoek naar het slavernijverleden van Eindhoven.

ONDERZOEKER
Marie Keulen (MA) is sociaal- en cultuurhistoricus van de Nederlandse koloniale geschiedenis, in het bijzonder in Suriname en het Caribisch gebied. Ze is geïnteresseerd in de impact van koloniale machtsverhoudingen op het dagelijkse leven van slaafgemaakte en gekoloniseerde mensen en gemeenschappen. Ze onderzoekt hoe culturele koloniale praktijken werden uitgeoefend, gelegitimeerd en ondermijnd. In haar onderzoek kijkt Marie daarbij in het bijzonder naar de rol van religieuze organisaties in het Nederlandse koloniale verleden. De afgelopen jaren heeft ze onderzoek gedaan in diverse koloniale archieven in zowel Nederland als Suriname.
Op dit moment is Marie als promovendus verbonden aan de Radboud Universiteit, waar ze werkt aan een proefschrift over de koloniale en kerkelijke regulering van familieleven in koloniaal Suriname. Ze onderzoekt hoe verschillende Surinaamse groepen en gemeenschappen interacteerden met de inmenging van zendings- en missie-organisaties in familierelaties, gezinsleven, huwelijk, ouderschap en kinderopvoeding in de 19e en vroege 20ste eeuw. In 2022/2023 was Marie als fellow verbonden aan Het Scheepvaartmuseum, waar ze onderzoek deed naar de rol van zendingspublicaties en -activiteiten in de Nederlandse imperiale cultuur.

ONDERZOEKER
Dr. Maaike Derksen is gespecialiseerd in de Nederlandse koloniale geschiedenis en specifiek de (Nederlandse) katholieke missies, missionarissen en organisaties in Nederlands-Indië/Indonesië. In haar onderzoek richt zij zich op duiden van de rol van religie en katholieke (religieuze) organisaties in het Nederlandse koloniale verleden. Gedurende het afgelopen decennium heeft zij uitgebreid onderzoek verricht in diverse en verspreide koloniale archieven en gewerkt met niet-geïnventariseerde collecties van katholieke missie-organisaties, zowel in Nederland als in Indonesië.
In 2022/2023 was Maaike als fellow verbonden aan het College of Asia and the Pacific van de Australian National University. Daar begon zij haar onderzoek naar wees- en kindertehuizen in Batavia/Jakarta opgericht in de 19de eeuw en die op de dag van vandaag nog bestaan. Momenteel is zij werkzaam als postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit, waar zij zich verdiept in institutionele jeugdopvoeding en kindverplaatsingen in (post)koloniaal Indonesië.
Naast haar academische werkzaamheden is Maaike eveneens themaleider Koloniaal Erfgoed bij het Katholiek Documentatie Centrum (KDC). Hier werkt zij aan diverse projecten met betrekking tot (katholiek) erfgoed uit een koloniale context en het programma 'Gedeeld Erfgoed Delen' van het KDC. Afgelopen jaar slaagde Maaike er samen met verschillende partners in om het katholieke/Nederlandse documentaire erfgoed in Indonesië zowel fysiek als digitaal te conserveren, en tevens KDC-collecties met betrekking tot Indonesië te digitaliseren en beschikbaar te stellen voor onderzoekers en belangstellenden in Indonesië.

ONDERZOEKER
Elaine Nolten is geboren er getogen in Den Bosch. Zij is gevestigd onderzoeker en daarnaast is zij momenteel werkzaam in de culturele sector. Haar onderzoek richt zich op postkoloniaal Nederland, processen van dekolonisatie en anti-koloniaal verzet. Hierbij heeft zij een speciale interesse in postkoloniale theorie en de culturele doorwerking van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden op de huidige maatschappij.
Ze heeft zich aan de Universiteit van Utrecht gespecialiseerd in Postcolonial Studies middels het afronden van de bachelor in Taal en Cultuurstudies en een Onderzoeksmaster in Gender Studies. Tevens heeft zij een achtergrond in grassroots antiracistisch en intersectioneel feminististisch activisme. Voor haar onderzoeken werkt zij regelmatig met verschillende Nederlandse diaspora gemeenschappen. Hierdoor heeft zij een speciale aandacht ontwikkeld voor de verschillende en genuanceerde intergenerationele problematiek die het koloniale en slavernijverleden met zich mee heeft gebracht.

ONDERZOEKER
Laurindo Andrea is modevormgever en modehistoricus met een specialisatie in kolonialisme en trans-Atlantische slavernij in mondiale context. Laurindo is daarnaast eigenaar van het sociaal maatschappelijke en avant-gardistische label LAURINDOLOVE.
Als historicus geeft hij in binnen- en buitenland lezingen met thema’s als mode en textiel gedurende én na het koloniale tijdperk.
Hij is werkzaam als educator in het Nationaal Archief Den Haag, waar hij vanuit primaire bronnen geschiedenislessen geeft aan scholieren uit het primaire- en middelbare onderwijs. Ook verzorgt hij lezingen aan universiteitstudenten en ministeries over de doorwerking van kolonialisme en slavernij.
Momenteel volgt hij de Masteropleiding ‘Colonial and Global History’ aan Universiteit Leiden. Dit tevens in het kader van zijn boek met de werktitel ‘Mode en het kleedgedrag van Curaçao door de eeuwen heen’.
Een aantal projecten waaraan Laurindo zijn bijdrage als historicus en modevormgever heeft geleverd, waren: de musical ‘Di Corasante pa Kòrsou’, over 500 jaar geschreven geschiedenis. Een historisch, educatief verantwoorde musical, waarvoor hij de kostuums en decors had ontworpen, met tussen de aanwezigen de toenmalige H.K.H. Koningin Beatrix. Aansluitend aan de musical gaf hij ook lessen op een aantal middelbare scholen over het koloniale tijdperk en het slavernijverleden.
In 2003 was Laurindo conservator en vormgever van de tentoonstelling ‘Herdenking 140 jaar Afschaffing Slavernij’ (juli 2003-december 2003) in ImagineIC te Amsterdam.
Hij werkte als mode- en artistiekvormgever aan de culturele modemanifestatie getiteld ‘In andermans schoenen staan’, die plaatsvond op 15 december 2004 tijdens de viering ‘50 jaar Het Statuut’ in de Ridderzaal, Den Haag.
Voor Prinsjesdag vervaardigde Laurindo ook hoofdtooien met historische boodschappen. Twee hoofdtooien van betekenis: de hoofdtooi ‘Koninkrijksrelatie’ geïnspireerd op het wapen van Oranje van Nassau, die het toenmalige Tweede Kamerlid Chantal Gill’ard (1970-2018) tijdens Prinsjesdag 2008 droeg om aandacht te schenken aan de relatie tussen Nederland en de zes eilanden binnen het Koninkrijk der Nederlanden. En de hoofdtooi ‘Vriendschap tussen Suriname en Nederland’ die zij in 2009 droeg en zo scherp licht wierp op de relatie tussen Nederland en Suriname die, net als de zes eilanden binnen het koninkrijk der Nederlanden, teruggaat tot de zeventiende eeuw en het koloniale en slavernijverleden. Op dit moment is de hoofdtooi ‘Vriendschap tussen Suriname en Nederland’ te bezichtigen in het Haags Historisch Museum in de tentoonstelling ‘800 jaar Binnenhof’.

VISUAL STORYTELLER
Armando is filmmaker en fotograaf en mede-oprichter van Beyond Walls. Hij is geboren en getogen in Leeuwarden waar Armando van jongs af aan als ‘anders’ werd gezien door de vragen die zijn klasgenoten stelden. Als jong kind van van twee bezocht hij in Timor zijn grote familie aldaar. Tot aan zijn volwassen bestaan heeft hij echter nooit kunnen vragen naar het verhaal van zijn ouders en waar zij vandaan kwamen. Dit bleef zo totdat Armando zijn carrière begon als fotograaf en hierin een middel zag om onderzoek te doen naar zijn wortels.
“Het hele gegeven dat ik in Nederland ben is vanwege de koloniale identiteit die mijn Indo-Europese vader heeft geërfd van zijn vader: de Nederlandse status. Een systeem van privilege en geracialiseerde hiërarchie waar de lokale bevolking als laagste in de maatschappij werd behandeld. Mijn Indo-Europese en Timorese families leefden in armoede en familiesystemen werden uit elkaar gerukt door kolonialisme en oorlog.
De VOC maakte al vanaf het begin van de koloniale bezetting op grote schaal gebruik van tot slaafgemaakten. Mensen werden verhandeld vanuit onder meer de kusten in Sri Lanka, en later via eilanden als Bali, Sulawesi, Banda en Papua. Ook stuurde de VOC schepen naar Timor ten behoeve van de grootschalige slavenhandel. Hierbij speelde de VOC met geweld lokale vorstendommen uit tegen elkaar.
Mijn familie geschiedenis die ik kan achterhalen via archieven begint pas na de slavernij. Hoewel mijn familie stamboom tot 1600 reikt is een groot gedeelte gewist als gevolg van kolonialisme en de oorsprong van mijn Timorese familielijn niet te achterhalen.
In Eindhoven leer ik en vind ik herkenning in de verhalen die men heeft moeten onderzoeken omdat er niet naar gevraagd kon of mocht worden. De gevolgen van het koloniale systeem betekende ook het ontnemen van iemands waardigheid, identiteit, vrijheid, geloof, cultuur en complete lineage van voorouders. Uitwissing welke voor je ogen gebeurde en op papier niet werd genoteerd.
Maar wij geloven dat uiteindelijk niets voorgoed verdwijnt en dat het werk wat we voortzetten rust op de schouders van onze voorouders. Het is onze missie om de samenleving bewust te maken van het verleden en de doorwerkingen, gericht op een toekomst samen. De mensen en hun verhalen zijn niet uitgewist want zij en wij bestaan in een samenleving met dit gedeelde verleden.”

PARTICIPATIE & PROGRAMMA
Glenda is mede-oprichter van Beyond Walls. Zij is geboren en getogen in Eindhoven. In het inventariserend onderzoek werkt ze aan participatie en programmering. Glenda’s motto is #maribaikooo, dat betekent: wees betrokken! Hoe meer kennis, hoe meer begrip, verbinding en een liefdevoller en solidaire wereld. Glenda werkt als educator en cultureel professional.
Glenda ontwikkelt vanuit Beyond Walls educatieve programmering, tentoonstellingen en podcastseries rondom het koloniale en slavernijverleden. Zo maakte zij in 2021 een serie met Het Scheepvaartmuseum over slavernij en (pre)koloniaal erfgoed op de Banda-Eilanden in de Molukken, in het kader van 400 jaar genocide op Banda door Jan Pieterszoon Coen. In 1621 zijn onder Coen veel mensen gevlucht, vermoord of tot slaafgemaakt. Zo werd Banda de eerste op slavernij gebaseerde kolonie onder Nederlands bestuur.
Glenda gaat bijna jaarlijks terug naar Maluku, waar haar wortels liggen. Ze heeft ook een speciale binding met de vele eilanden. In 2018 heeft zij een ‘adopteer een nootmuskaatboom’-project opgezet om eigenaarschap van de nootmuskaat voor boeren in Banda te stimuleren. Daarnaast is Glenda brand ambassador van Moluccas Coastal Care die inmiddels een aantal jaar werken aan duurzame ondernemerschap en educatie op Banda en verschillende eilanden in Maluku.
Het slavernijverleden is ook verweven met het Molukse eiland Ambon, waar haar familiewortels liggen en haar ouders zijn grootgebracht. Zo werd in Ambon-stad in de tweede helft van de 17e eeuw meer dan de helft van de bevolking door de VOC tot slaaf gemaakt. Ook zet zij zich als educator actief in om jongeren te activeren en zich bewust te maken van hun krachten en talenten. Dit deed zij eerder bij Fawaka Ondernemerschool en momenteel het Van Abbemuseum.

VISUAL STORYTELLER
Jeremy is filmmaker en mede-oprichter van Beyond Walls. In 2018 heeft hij samen met historicus Nancy Jouwe en schrijver Babs Gons de serie ‘Sporen van Slavernij’ gemaakt. Voor deze serie is hij naar verschillende plekken in Nederland gegaan om de sporen van het slavernijverleden van Nederland in beeld te brengen. Samen met Spoken Word artiest Lucinda Malbons heeft hij in 2020 de Spoken Word film ‘Gebroken Ketenen’ gemaakt in het kader van Keti Koti. In 2021 werd Jeremy bekroond met de prijs voor de beste Poëziefilm op het Nederlands Poëziefilm Festival. En in 2022 won hij een prijs voor de beste Poëziefilm op het Internationale Poëziefilm Festival in Weimar. Beide prijzen won hij met de poeziëfilm ‘Jangan Lupa’ ('niet vergeten' in het Indonesisch) dat een hoofdstuk is uit het aankomende filmproject ‘Manual for the Displaced’, in samenwerking met schrijver/dichter Robin Block.
Jeremy heeft via zijn moederskant wortels in Sulawesi en de Molukken. En via zijn vaderskant Javaanse wortels. ‘Na de onafhankelijkheid van Indonesië is mijn familie van mijn vaderskant naar Nederland gekomen. De oma van mijn vader, Sumira Kromoredjo een Javaanse vrouw, is in Eindhoven gaan wonen. Zij sprak geen Nederlands maar alleen Javaans. Door de verhalen die ik over haar hoorde, stel ik mij voor hoe zij in haar Sarong Kebaya, Javaanse kleding, door de straten van Eindhoven liep en daar een leven moest opbouwen zonder de cultuur en de taal te kennen.’ Met mijn werk als filmmaker bij Beyond Walls vind ik belangrijk om de verhalen die niet in archieven te vinden zijn invoelend te maken. Door academisch onderzoek te combineren met oral history vertellen we een completer verhaal.

PRODUCENT
Werkzaam als producent met een communicatie achtergrond. Nauw verbonden met haar wortels in zowel Woensel, Eindhoven als Maluku is Brenda Pattipeilohy gemotiveerd Beyond Walls en Gemeente Eindhoven te ondersteunen met het vooronderzoek naar het slavernijverleden in Eindhoven. Haar werkervaring is breed georiënteerd in de culturele sector, het sociale domein en in de zorg waarbij gemeenschapszin, gelijkwaardigheid en sociale rechtvaardigheid, bestaansrecht, dekolonisatie en heling* samen één holistisch doel vormen.